نشست «تاریخ مندی قرآن» برگزار شد

به گزارش خبرگزاری «حوزه»، در نشست علمی« تاریخ مندی قرآن»،‌حجج اسلام والمسلمین عرب صالحی عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و علوی مهر عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه در سخنانی به جایگاه تاریخ مندی در حوزه مبانی قرآنی اشاره کردند.

در ابتدای این مراسم حجت‌الاسلام والمسلمین علوی مهر با ذکر این مطلب که مساله تاریخ نزول از مباحث بسیار مهم در فهم تفسیری قرآن است، گفت: نص راباید با استفاده از مبانی تاریخی معنی کنیم و این مفهوم می تواند ما را در زمینه توسعه علوم قرآنی یاری کند.

وی افزود: یکی از مسایلی که در فهم و استنباط از متن تاثیرگزار است، مساله زمان و مکان است؛ در این مسئله بزرگانی چون امام خمینی(ره) و میرزای شیرازی  در مساله احکام ثانویه و  صدور حکم تحریم تنباکو به بهترین شکل از این ظرفیت قرآنی استفاده کردند.

عضو هیئت علمی جامعه المصطفی  بیان کرد: در این زمینه برخی از روشنفکران مسلمان به ارایه شبهات جدیدی در این عرصه پرداخته اند؛ از میان این روشنفکران می توان به «نصر حامد ابوزید» اشاره کرد؛ وی در این زمینه بیان می‎کندکه هر متن به ویژه قرآن باید در یک چارچوب هرمنوتیک بازشناسی شود.

وی گفت: منظور وی این است که قرآن تاریخ مند است و تنها برای افرادی که مخاطب برخی آیات بودند کاربرد داشته؛ وی بیان می‎کند که کل و یا بخشی از آیات قرآن صرفا در خصوص همان شرایط تاریخی و فرهنگی کاربرد دارد و نباید امروز را به آن پیوند داد.

این استاد دانشگاه اظهارکرد: نصر حامد ابوزید بیان می‎کند که جن یک فکر فرهنگی در جهان عرب آن زمان بود و به همین خاطر این مساله در قرآن بیان شده است و اگر این مساله در جهان عرب این گونه پنداشته نمی‎شد سوره‎ای نیز به این نام وجود نداشت.

حجت الاسلام والمسلمین علوی مهر خاطرنشان کرد: این گروه بیان می‎کنند که آنچه از قرآن متوجه می‎شویم قطعا با خطا همراه خواهد بود و به همین دلیل باید فهم آن را نیز به روز کرد و با روز آن را معنی کرد و هر فهمی برای خود ارزش و اعتباری دارد.

وی با ذکر این مطلب که مساله شان نزول از مهمترین مباحث قرآنی است که کمک بسیاری به رفع و پاسخ به شبهات می کند، اظهارکرد: به همین خاطر باید این مساله را مد نظر قرارداد که نباید مساله شان نزول را بهانه‎ای برای رد این آیات قرار دهیم، بلکه کمک بسیاری به فهم جامع از قرآن می‎کند.

این  محقق حوزه خاطرنشان کرد: برخی، قائل به اسباب نزول نیستند و آن را در تفسیر قرآن رد می‎کنند؛ ولی وقتی هرچه بیشتر در فهم تفسیری قرآن ورود می‎کنیم بیشتر به ابعاد مهم اسباب نزول پی می‎بریم.

وی خاطرنشان کرد: فیلسوفانی چون «هرشت» نیز به شکلی دیگر بر لزوم و اهمیت اسباب النزول در فهم متن تاکید دارند زیرا اگر این آیات با این اسباب شناخته نشود فهم آن دشوار خواهد بود.

در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام عرب صلاحی نظریه پرداز و کارشناس مسایل تاریخ مندی قرآن  نیز در سخنانی گفت: یکی از مباحثی که شرق شناسان در خصوص آن مباحث متعددی مطرح کرده اند مفهوم تاریخ مندی قرآن است.

وی افزود: مبانی تاریخ مندی عبارت از این نکته است که منشا تاسیس قرآن، تحت شرایط تاریخی بوده است؛ در این زمینه بیان می‌شود که قرآن از آنجا که تاریخی است، دارای تاریخ تولید، مصرف و انقضا است.

این محقق گفت: شبهه کنندگان بیان می کنند که قرآن تحت یک شرایط خاص تاریخی عرضه شده است و یا کل یا بخشی از آن تاریخی است و هیچ ثمری جز یک پند تاریخی ندارد؛ در این زمینه شبهات بسیاری بیان شده است که اولین آن، از منشا شناختی حاصل می‎شود.

حجت الاسلام عرب صالحی اظهارکرد: این گروه بیان می کنند که منشا دین غیرخدایی است و به تبع، قرآن نیز چنین شرایطی دارد؛ در حقیقت آنها بیان می‎کنند که دین و قرآن یک تجربه تاریخی است، دقیقا همان نظری که شلایرماخر آن را عرضه کرده است و برخی از نواندیشان ما نیز آن را بیان می‎کنند.

وی با ذکر این مطلب که مبنای دیگری که باید در این زمینه به آن اشاره کرد، مبنای انسان شناختی است، اظهارکرد: این مبنا بیان می کند که انسان محور این ماجرا بوده و اینکه وحی تنها محصول یک دیالوگ بین یک انسان با خدا بوده است و دیگر چیزی جز این نیست؛‌ یعنی اینکه تنها 23 سال این جریان وحی جریان داشته است و دیگر به اتمام رسیده است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با ذکر این مطلب که مبنای دیگری که در این زمینه مورد مطالعه است، مبنای معرفت شناختی است، گفت: یعنی اینکه آنچه از قرآن متوجه می‎شویم، خطاپذیر است و چون انسان نمی‎‌تواند به همه ابعاد وحی احاطه یابد باید به شکل به روز با آن برخورد کند.

وی گفت: طلاب علوم دینی و به خصوص دانشجویان علوم قرآنی باید در این زمینه پژوهش‎‌های قوی انجام دهند و با دلایل و براهین پاسخ این شبهات بسیار جدی را بدهند زیرا این شبهات به شکلی در میان جوانان مطرح می‎شود که اگر به آنها به خوبی جواب ندهیم در آینده مشکلات بسیاری در تفهیم مبانی قرآنی خواهیم داشت.

حجت الاسلام عرب صالحی اظهارکرد: یکی دیگر از مباحثی که حول تاریخ مندی قرآن مطرح شده این نکته اس تکه قران تنها در حول و حول جامعه عربی نازل شده است و اگر پیامبر(ص) در انگلیس مبعوث می‎شدند، همین فرهنگ در قرآن نیز دخیل می‌شد و قرآن بسیاری از مبانی خود را با فرهنگ انگلیسی عرضه می‎کرد که به قول آنها این مساله این ضعف است.

وی بیان کرد: یکی دیگر از شبهات در باب تاریخ مندی این است که بیان می شود که اگر پیامبر اکرم(ص) عمر بیشتری می‌داشتند قرآن نیز دو برابر این حجم بود زیرا قرآن به واسطه هر حادثه ای آیه ای به خود می‎دید و توسط پیامبر و وحی کامل می‎شد.

قرآن هیچگاه به شکل دیالکتیکی و دیالوگی نازل نشده

حجت الاسلام عرب صالحی گفت: پاسخ ما این است که قرآن هیچ گاه به شکل دیالکتیکی و دیالوگی نازل نشده، اما این سوال مطرح می شود که مساله شان نزول آیات را چگونه می‎‌خواهید پاسخ دهید؟ کسانی که این گونه شبهات را از درون مکتب تشیع و یا تسنن از جمله ابوزید مطرح می‌کنند قطعا اطلاع همه جانبه ای از قرآن ندارند، زیرا به بیان بسیاری از مفسران گاه منتقد نیز تعداد آیاتی که دارای شان نزول است بیش از 250 آیه نیست و کسانی که موارد بیشتری نیز ذکر کردند آخرالامر به همین 250 آیه رسیدند.

وی اظهارکرد: اما پاسخ متقن تر این است که بسیاری از حوادثی که در زمان پیامبر اکرم(ص) رخ داده  پایه و اساس هیچ آیه‎ای از قرآن نشدند؛ به عنوان مثال هیچ آیه‎‌ای پیرامون حضرت خدیجه(س) که ام المومنین همه مسلمانان است و تمام عمر و مال خود را صرف اسلام کرد بیان نشده است یا با اینکه نام ابولهب در قرآن بیان شده هیچ آیه‎ای پیرامون ابوسفیان بیان نشده است که مهمترین دشمن پیامبر بود.

این استاد قرآن بیان کرد: نکته دیگر اینکه در سه سالی که انقطاع وحی صورت گرفت حوادث بسیاری ایجاد شد، ولی هیچ یک از آنها زمینه ایجاد یک آیه را فراهم نکرد و اینکه از بسیاری از جنگ‎های پیامبر،هیچ نامی در قرآن بیان نشده است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه عنوان کرد: یکی از اشتباهات بزرگی که معتزلیان جدید از جمله دکتر سروش و نصر حامد ابوزید و... انجام می‎دهند این است که بیان می‎کنند که وحی در بهترین حالت یک دیالوگ ساده بین خدا و پیامبر است و یا اینکه به خاطر اینکه بسیاری از آیات قرآن به سبب یک تاریخ و گذشته ای بوده دارای یک جریان سیال نیست و در همان تاریخ باید باقی بماند.

حجت الاسلام عرب صالحی بیان کرد: اشتباه آنها همین جا است، زیرا ممکن است انگیزه برخی از آیات قرآن تاریخی باشد ولی انگیخته هیچ کدام از پیام های قرآن تاریخی نیست؛ مثلا سبب تدوین حقوق بشر، جنگ جهانی بود، ولی امروز که این قاعده یک قاعده جهانی شده، کسی بیان نمی‎‌کند که چون این مساله به خاطر جنگ جهانی بوده، مرتبط به امروز ما نیست.